Κείμενο του ΓΙΑΝΝΗ ΚΥΡΚΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΑΡΗ
Αρχιτέκτονας, π. πρόεδρος ΤΕΕ Κ.Μ.
Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Κύτταρο Ιερισσού», σ. 8.
Ο Edward Daniel Clarke (1769 – 1822), Άγγλος φυσιοδίφης και περιηγητής, στο βιβλίο του CLARKE’S TRAVELS κάνει μια αναφορά και σχολιάζει τις πολύ ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις του Γάλλου φυσιοδίφη Pier Belon (1517-1564), όταν αυτός επισκέφτηκε, πριν δύο και παραπάνω αιώνες από την εποχή του Clarke, την περιοχή της Χαλκιδικής όπου γινόταν η εξόρυξη μετάλλων . Ήταν η περιοχή Στρατωνίου – Ολυμπιάδας και Κακάβου, τα γνωστά Σιδηροκαύσια, όπου και λειτούργησε κι ένα από τα νομισματοκοπεία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Παρουσιάζω το κείμενο, γιατί μέσα απ’ αυτό μπορεί να αντιληφτεί κανείς την τότε μεθοδολογία εξόρυξης των μετάλλων και πως διασφαλίζονταν -με την τότε τεχνογνωσία- οι αρχές της αειφορίας και της θαυμαστής διαχείρισης των αγαθών της φύσης. Όσο κι αν οι συνθήκες ήταν αντίξοες και οι εποχές αλλιώτικες, οι αρχές αυτές διασφάλιζαν στις μελλοντικές γενιές -και σ’ εμάς επομένως που ζούμε στη σημερινή εποχή- μια μοναδική κληρονομιά σε φυσικά αποθέματα (ύδατα, δάση, τα ίδια τα μεταλλεύματα κ.λπ.), αλλά και τη διατήρηση των πολιτισμικών αγαθών και των ποιοτικών προϋποθέσεων ζωής.
Γράφει λοιπόν ο Clarke: «Στην Καβάλα, ακολουθήσαμε τη διαδρομή που είχε κάνει ο Pier Belon στο ταξίδι του από το Άγιο Όρος στην Κωνσταντινούπολη, μετά το ταξίδι του στα ορυχεία χρυσού και ασημιού στη Σιδηρόκαψα, τους Χρυσίτες των αρχαίων. Ο Belon είναι το μόνο άτομο που έχει δημοσιεύσει κάποια αναφορά για εκείνα τα ορυχεία, που κάποτε ήταν τα περίφημα αποθέματα της μακεδονικής δύναμης. Απέχουν δυο ημερών ταξίδι από τη Θεσσαλονίκη . Η τουρκική κυβέρνηση, κάποιες φορές εισέπραττε ως καθαρό κέρδος από αυτά τα ορυχεία 30.000 χρυσά δουκάτα ετησίως. Όταν ο Belon τα επισκέφτηκε, υπήρχαν περίπου 500 με 600 φούρνοι για το λιώσιμο, σκορπισμένοι παντού στο βουνό.
Τα μέταλλα αποτελούνταν από χρυσοφόρο πυρίτη και από γαληνίτη, που είναι ο θειούχος μόλυβδος. Οι φυσητήρες λειτουργούσαν με τη βοήθεια νερόμυλων και η μέθοδος του διαχωρισμού του χρυσού από το ασήμι ήταν η ίδια η οποία εφαρμόζεται τώρα στην Ουγγαρία, με τη βοήθεια του νιτρικού οξέος».
Κι εδώ ο Clarke διατυπώνει μια άποψη που, όπως προκύπτει στη συνέχεια από την περιγραφή των ταξιδιωτικών του εντυπώσεων στην Ουγγαρία, στηρίζεται στη δική του αντίληψη για τα εκεί ορυχεία και στον παραλληλισμό τους με αυτά της Σιδηρόκαψας στη Χαλκιδική. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον περί αυτού παρουσιάζει ένα σκίτσο για τα ορυχεία του Gremnitz, όπου τσιγγάνοι της Ουγγαρίας πλένουν χρυσό!
Γράφει λοιπόν σε μια σημείωσή του : «Πράγματι, η όλη περιγραφή από τον Belon είναι τόσο εφαρμόσιμη στη διεργασία που χρησιμοποιείται στο Gremnitz, ώστε είναι φανερό ότι πρέπει να έχουν την ίδια προέλευση. Χρησιμοποιούν τον ίδιο όρο LECHS για να εκφράσουν το αποτέλεσμα της τέχνης συγχώνευσης και ο Belon λέει ότι στη Σιδηρόκαψα τα ονόματα που είχαν δοθεί στα μέταλλα δεν ήταν ούτε ελληνικά, ούτε τουρκικά, αλλά οι κάτοικοι τα δανείστηκαν από τους Γερμανούς ή Almans, όπως αυτός τους αποκαλεί».
Και ο Clarke συνεχίζοντας συμπεραίνει ότι «αυτό είναι το σύνολο και η ουσία όλων των παρατηρήσεων που έγιναν από τον Belon επιτόπου, εκτός από τον αριθμό των εργατών, που είχαν προσληφθεί στα ορυχεία και ήταν πάνω από 6.000. Βεβαίως εκείνα το ορυχεία δε διευθύνονταν καλύτερα απ’ ότι άλλα ιδρύματα στην Τουρκία, όπου η εργασία και η επιδεξιότητα θεωρούνται απαραίτητες, αλλά μακάρι να μπορέσει να υπάρξει ως προς αυτά μια πιο λεπτομερής και περισσότερο επιστημονική αναφορά.
Η ταραγμένη κατάσταση της χώρας κατά την περίοδο του ταξιδιού μας, απέκλεισε μια επίσκεψη σ’ αυτά (τα ορυχεία), γιατί όλοι οι πασάδες βρίσκονταν σε πόλεμο, όχι μόνο με το Σουλτάνο αλλά και μεταξύ τους και γι’ αυτούς ένα φιρμάνι δε σήμαινε τίποτα περισσότερο από μια άδεια κόλλα χαρτί.
Ο Belon ταξίδευε δύο μέρες από τη Σιδηρόκαψα στην Καβάλα αλλά σημειώνει ότι θα μπορούσε να είχε κάνει το ταξίδι μέσω θαλάσσης σε μισή μέρα.
Ο Johannes Leunclavius (1541-1594) , λέει ότι το αρχικό όνομα της Σιδηρόκαψας, την περίοδο της κατάκτησης της Μακεδονίας από τους μωαμεθανούς ήταν Sidrus (;), η επονομαζόμενη Syrus από τους Τούρκους. Ο ίδιος συγγραφέας έχει αναφερθεί σε μια θεωρία του Belon, η οποία αν και ευρηματική , δεν τεκμηριώνεται ιστορικά. Συγκεκριμένα ότι η Καβάλα ήταν κατά την αρχαιότητα η πόλις Βουκεφάλα . Υπήρχε μια πόλη που ονομάστηκε Βουκεφαλέα, χτισμένη από τον Αλέξανδρο στην Ινδία, κοντά στον ποταμό Hydaspes, εις δόξαν του αλόγου του Βουκεφάλα, επίσης ένα λιμάνι της Αττικής ονομάστηκε Βουκεφάλα, και οι κάτοικοι του α’ δήμου της Θεσσαλονίκης ονομάστηκαν Βουκεφαλίται ».
Από το σημείο αυτό και μετά ο Clarke σταματά τις παρατηρήσεις του για όσα αφορούν στην περιοχή των Σιδηροκαυσίων και συνεχίζει το ταξίδι προς την Αρχαία Αμφίπολη, Καβάλα, κ.λπ. Μετά, ωστόσο, τις τόσο ενδιαφέρουσες αναφορές στα μεταλλεία χρυσού, κρίνεται χρήσιμο να διατυπωθούν ορισμένες γενικές παρατηρήσεις, όσον αφορά στη σημερινή φάση των μεταλλείων.
Κατανοώντας το δικαίωμα δουλειάς των εργαζομένων στη επιχειρούμενη σήμερα εξόρυξη μετάλλων -πολύ λιγότερων ωστόσο από τους τότε απασχολούμενους-, θα πρέπει κανείς να σταθμίσει τα υπέρ και τα κατά για να πάρει μια κρίσιμη απόφαση, που αφορά στον τρόπο ανάπτυξης της περιοχής. Σημαντικό κριτήριο στην όποια επιλογή θα πρέπει να αποτελούν πάντα οι συγκριτικές μελέτες των διαφορετικών δραστηριοτήτων των κατοίκων, ώστε να σταθμιστούν οι πιθανές αλληλοεπιδράσεις τους και οι εξ αυτών επιπτώσεις στην τοπική οικονομία, στην απασχόληση, στην ποιότητα ζωής και στα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Χαλκιδικής.
Η θέσπιση κανόνων σωστής λειτουργίας της κάθε δραστηριότητας, κι αν ακόμη υποθέσουμε ότι αυτό μπορεί να διασφαλιστεί ικανοποιητικώς, δεν είναι από μόνη της αρκετή. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να συνεκτιμώνται ο προβλεπόμενος χρόνος περαίωσής της και η εξ αυτού διάρκεια απασχόλησης των εργαζομένων, αλλά και τα κέρδη και οι ζημιές, από την ταυτόχρονη λειτουργία της με άλλες δραστηριότητες, που συχνά είναι αντικρουόμενες μεταξύ τους ή και ασύμβατες.
Πέρα όμως απ’ όλα αυτά, από την επιλογή του χαρακτήρα ανάπτυξης μιας περιοχής δεν θα πρέπει να λείπει η μέριμνα της αλληλεγγύης των γενεών, καθώς σ’ αυτή τη γη δεν ήρθαμε μόνο εμείς, αλλά θα υπάρξουν και μελλοντικές γενιές. Η προνοητικότητα και η λήψη μέτρων για την συνέχεια της ζωής στον ευλογημένο αυτό τόπο, την Χαλκιδική, αποτελεί βασική ηθική μας υποχρέωση!
