Όλυνθος - Η πρώτη ηλιακή πόλη της αρχαίας Ελλάδας και το Ιπποδάμειο σύστημα της παράλληλης χάραξης δρόμων

«Κι ο ήλιος θ’ αποκοιμηθεί
μες στα ερείπια της Ολύνθου
θα μοιάζουν πράγματα του μύθου
κι οι φίλοι μου και οι εχθροί….»
Δημοσθένους Λέξις / Διονύσης Σαββόπουλος

Η αρχαία Όλυνθος ήταν κτισμένη πάνω σ’ έναν διπλό λόφο, σε απόσταση περίπου 8 χιλιομέτρων από την Ποτίδαια και πολύ κοντά από το επίνειό της, Μηκύβερνα, στον μυχό του Τορωναίου κόλπου.

Υπήρξε μια από τις σημαντικότερες πόλεις κατά την αρχαιότητα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης αλλά και για τον πλούτο της.

Η αρχαία Όλυνθος άρχισε να κατοικείται από τη νεολιθική εποχή (5.300 π.Χ.-4.500 π.Χ.) και σύμφωνα με την παράδοση πήρε το όνομά της από τον Όλυνθο, γιο του Ηρακλή ή του ποτάμιου θεού Στρυμόνα και της νύφης Βόλβης. Η περιοχή ανήκε μέχρι το 479 π.Χ. στους θράκους Βοττιείς και μετά από μια μαζική εξόντωση όλων των κατοίκων, το 432 π.Χ. έγινε έδρα του κοινού των Χαλκιδέων και απέκτησε μεγάλη πολιτική δύναμη.

Το 440 π.Χ. μετά την αποστασία της από τους Αθηναίους (συμμετείχε στην Αθηναϊκή Συμμαχία) έγινε η πολυπληθέστερη και πλουσιότερη πόλη της περιοχής κι εγκαταστάθηκαν σε αυτήν μετανάστες από την Ποτίδαια, τη Μένδη και τον Σιγγό, λόγω των συνεπειών του Πελοποννησιακού πολέμου.

Κατά την διάρκεια της βασιλείας του Φιλίππου Β’, η Όλυνθος συμμάχησε με την Αθήνα ενάντια στην εκστρατείας του Φιλίππου. Τότε ήταν που ο ρήτορας Δημοσθένης έγραψε τους τρεις Ολυνθιακούς λόγους, ίσως τους πιο σημαντικούς σύμφωνα με τους ιστορικούς. Τους εκφώνησε στους Αθηναίους συνηγορώντας στη σύναψη βοήθειας.

Πράματι, η Αθήνα συμμάχησε με τους Ολυνθίους αλλά το 348 π.Χ. η Όλυνθος κυριεύτηκε από τον Φίλιππο ο οποίος την κατέκαψε ολοσχερώς.

Όλυνθος, η πόλη του Ήλιου

Μετά την καταστροφή της το 432 π.Χ., η Όλυνθος ξαναχτίστηκε και γνώρισε άνθηση και ανάπτυξη ως την τελειωτική της καταστροφή από τον Φίλιππο. Η νέα πόλη χτίστηκε δίπλα στην παλιά (αρχαϊκή) σύμφωνα με το Ιπποδάμειο σύστημα. Η αρχαϊκή ήταν ακανόνιστα κτισμένη πάνω σε λόφο και η καινούρια εκτεινόταν πάνω σε επίπεδο λόφο εφαπτόμενη στα βόρεια.

Το Ιπποδάμειο σύστημα βασίζεται στην χάραξη παράλληλων δρόμων που τέμνονται κάθετα (κάναβος) έτσι ώστε να δημιουργούνται ορθογώνια οικοδομικά τετράγωνα και πλατείες. Τα οικοδομικά τετράγωνα χαράσσονται έτσι ώστε να δημιουργούνται ευθύγραμμοι δρόμοι και μεγάλες πλατείες με τα δημόσια κτήρια να έχουν εξαρχής καθορισμένες θέσεις που εξασφάλιζαν την λειτουργικότητά τους.

Βασικός σχεδιασμός των πόλεων είναι ο προσανατολισμός των κτηρίων έτσι ώστε να εκμεταλλεύονται το ηλιακό φως και να έχουν ήλιο τον χειμώνα και δροσιά το καλοκαίρι (βιοκλιματικό). Επίσης υπήρξε σχεδιασμός ώστε να υδροδοτούνται τα κτίρια και οι δρόμοι να έχουν την κατάλληλη κλίση για τα όμβρια ύδατα.

Το Ιπποδάμειο σύστημα αποτέλεσε πρότυπο για όλες τις πόλεις της κλασσικής εποχής και εφαρμόστηκε στην Πριήνη της Μικρας Ασίας, στην πόλη της Ρόδου, στην Μίλητο κ.α. Συνεχίστηκε όμως και τον 19ο αιώνα φτάνοντας ως την σύγχρονη εποχή όπου χαρακτηριστικά παραδείγματα σύγχρονων πόλεων βασισμένα στην λειτουργία του κανάβου είναι η Σαν Κριστόμπαλ ντε Λα Λαγούνα στις Κανάριες νήσους, η επέκταση της συνοικίας Εσάμπλε στην Βαρκελώνη, η πρωτεύουσα της αφρικανικής χώρας Μπουρκίνα Φάσο, Ουακανταγκούγκου και στις ΗΠΑ οι μεγαλουπόλεις Νέα Υόρκη, Φιλαδέλφεια και Οκλαχόμα.

Η ανασκαφική έρευνα

Ο Ιππόδαμος σχεδίασε τη νέα πόλη σύμφωνα με αυτό το πρότυπο. Τοποθέτησε την αγορά μεταξύ της παλιάς και νέας πόλης με την μορφή μεγάλης πλατείας. Μετά την συστηματική ανασκαφική έρευνα που έγινε από την αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή κατά την δεκαετία του 1920, υπό την εποπτεία του καθηγητή Ντ. Ρόμπινσον, ήρθαν στο φως ευρήματα της οικιστικής αρχιτεκτονικής από την κλασσική εποχή όπως και σημαντικά νέα στοιχεία για τον καθημερινό βίο των αρχαίων Ελλήνων της υστεροκλασικής περιόδου.

Τα σπίτια είχαν δύο ορόφους με εσωτερική αυλή. Στα νότια βρισκόταν η αγορά και στα ανατολικά τα σπίτια των πλουσίων. Το 1928 σε ανασκαφές που έγιναν στις επαύλεις της Αγαθής Τύχης, του Ηθοποιού και των Διδύμων Ερώτων, αναδείχτηκαν τα ψηφιδωτά δάπεδα και βρέθηκαν αγγεία, κοσμήματα και πήλινα εδώλια.

Η Νέα Όλυνθος

Η σύγχρονη Όλυνθος, η Νέα Όλυνθος, ιδρύθηκε από πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη και την Μικρά Ασία. Κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας είχε το όνομα Μυριόφυτο και υπαγόταν διοικητικά στο «ναχιγιέ» της Καλαμαριάς.

Σήμερα αποτελεί δημοτικό διαμέρισμα του δήμου Πολυγύρου στο νομό Χαλκιδικής και σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 1.111 μόνιμους κατοίκους. Ασχολούνται με την γεωργία και την κτηνοτροφία, με κύρια παραγωγή την ελιά το αγουρέλαιο και τα φιστίκια. Από το 1998 λειτουργεί μουσείο στον αρχαιολογικό χώρο της Ολύνθου, όπου ο επισκέπτης έχει την δυνατότητα να δει την ιστορία της αρχαίας πόλης αλλά και τις ανασκαφές μέχρι την αναστήλωση με οπτικοακουστικά μέσα.

ΙΠΠΟΔΑΜΟΣ

Ο εμπνευστής του συστήματος, Ιππόδαμος, γεννήθηκε το 498 π.Χ. στη Μίλητο και πέθανε το 408 π.Χ. Σπούδασε αρχιτεκτονική και αστρονομία και είναι ο πρώτος που συνέλαβε την αναγκαιότητα ύπαρξης σχεδίων πόλεων.

Μωσαϊκό που απεικονίζει τον Βελλεροφόντη, σε οικία στην ΌλυνθοΜωσαϊκό που απεικονίζει τον Βελλεροφόντη, σε οικία στην Όλυνθο