Η πρώτη αναφορά στο προσκύνημα του Αποστόλου Παύλου στην Ιερισσό γίνεται τον 11ο αιώνα και στα βυζαντινά χρόνια χτίστηκε εκκλησία με εξαιρετικά μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη.
Παλιότερες αναφορές του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα κάνουν λόγο για 2 σπήλαια από όπου ανάβλυζε αγίασμα (Ν. Βουργαρελίδης, Γ. Σμυρνάκης κ.α). Στην εφημερίδα «Νεολόγος[ix]» του 1872 διαβάζουμε: (… εἰς τά ἀριστερά τοῦ ἄντρου ὑπάρχει ἕτερόν τι μικρότερον ἐξ οὗ πηγάζει ἄφθονον ὕδωρ, «ἁγίασμα» ὑπό τῶν ἐγχωρίων καλούμενον, …). Σήμερα το δεύτερο και μικρότερο σπήλαιο έχει χαθεί.
Το σπήλαιο και το Αγίασμα του Άγιου Παύλου
Κάθε χρόνο στη πανήγυρη του Αγίου Παύλου, οι πιστοί κατεβαίνουν τα σκαλοπάτια που οδηγούν στο εσωτερικό της σπηλιάς και αφού πάρουν το αγίασμα, σχηματίζουν σταυρό, οι γυναίκες στον κόρφο τους και οι άνδρες στο μέτωπο, από τα ασβεστολιθικά πετρώματα του σπηλαίου.
Το σπήλαιο στην Ιερισσό, υποστηρίζει ο κος Ιωακείμ Παπάγγελος, είναι αρχαία στοά υδρομαστεύσεως σκαμμένη στον μαλακό ασβεστολιθικό βράχο[v]. Ο Ιωάννης Αποστολίδης πιστεύει ότι στο σημείο αυτό υπήρχε αρχαίο μαντείο του Απόλλωνα[vi]. Την εικασία αυτή, ότι κάποιο ιερό υπήρχε κατά τους αρχαίους χρόνους, ενισχύει η ανακάλυψη από τους οικοδόμους του ναού το 1872, δύο ανάγλυφων αρχαίων αγαλμάτων στο χώρο της σημερινής εκκλησίας. Δυστυχώς, από ό, τι μας σώζει ο συντάκτης του άρθρου της εφημερίδας «Νεολόγος» Κων/πόλεως στις 25-12 του 1872, σ.1, τα ανάγλυφα αυτά θρυμματίστηκαν και χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό!
Από την πρωτοχριστιανική Άκανθο σώζεται σήμερα, σε ερειπιώδη κατάσταση, η παλαιοχριστιανική βασιλική της Ιερισσού του 4ου- 5ου αιώνα[vii].
Η πρώτη αναφορά[viii] στο προσκύνημα του Αποστόλου Παύλου στην Ιερισσό γίνεται τον 11ο αιώνα και στα βυζαντινά χρόνια χτίστηκε εκκλησία με εξαιρετικά μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη. Ένα από αυτά διασώθηκε και εκτίθεται σήμερα στην συλλογή του Πύργου του Προσφορίου στην Ουρανούπολη, (Ιωακείμ Παπάγγελος, [Ο Απόστολος Παύλος στην Χαλκιδική] 2013).
Μέχρι το 1937 ο ναός και το αγίασμα ανήκαν στο μετόχι της Ι. Μονής Κουτλουμουσίου και την ευθύνη της πανήγυρης την είχαν οι πατέρες του Μοναστηριού. Το 1937 το μετόχι απαλλοτριώθηκε και δόθηκε σε ακτήμονες της Ιερισσού.
Παλιότερες αναφορές του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα κάνουν λόγο για 2 σπήλαια από όπου ανάβλυζε αγίασμα (Ν. Βουργαρελίδης, Γ. Σμυρνάκης κ.α). Στην εφημερίδα «Νεολόγος[ix]» του 1872 διαβάζουμε: (… εἰς τά ἀριστερά τοῦ ἄντρου ὑπάρχει ἕτερόν τι μικρότερον ἐξ οὗ πηγάζει ἄφθονον ὕδωρ, «ἁγίασμα» ὑπό τῶν ἐγχωρίων καλούμενον, …). Σήμερα το δεύτερο και μικρότερο σπήλαιο έχει χαθεί.
Κατά τη διάνοιξη της εθνικής οδού Ιερισσού- Ουρανούπολης στις αρχές του 1970 από τη ΜΟΜΑ, μαρτυρείται από τους εργάτες του δρόμου η ύπαρξη “χάσματος[x]” στο ύψος της εκκλησίας του Αποστόλου Παύλου, που αναγκάστηκαν να το μπαζώσουν.
Ο παλιός ναός καταστράφηκε στον καταστρεπτικό σεισμό του 1932. Την εκ νέου οικοδόμησή του την ανέλαβαν οι γυναίκες της «Χριστιανικής Κίνησης Ιερισσού» με επικεφαλής την Πολυγυρινή δασκάλα της Ιερισσού Στέλλα Ζαμπούνη Κουντούρη. Αεικίνητες συμπαραστάτριες είχε την Ευαγγελία Τσακούλη, την Μαρίκα Σωτηρίου και την Αθηνά Τσιριγώτη[xi]. Οικοδομικό υλικό έστελνε το Άγιο Όρος και με μεγάλο κόπο και θυσίες ο ναός αποπερατώθηκε το 1952.
Βρίσκεται ανατολικά της σημερινής κωμόπολης σε μια όμορφη αμφιθεατρική τοποθεσία που αδικείται από την παρακείμενη εθνική οδό Θεσσαλονίκης- Ουρανούπολης. Πρόσφατα ανακαινίστηκε με την οικονομική βοήθεια του κου Ιωάννη Καρρά.
Εντός του ναού βρίσκεται το σπήλαιο και το αγίασμα του Αποστόλου Παύλου. Κάθε χρόνο στη πανήγυρη, οι πιστοί κατεβαίνουν τα σκαλοπάτια που οδηγούν στο σπήλαιο και αφού πάρουν το αγίασμα, σχηματίζουν σταυρό, οι γυναίκες στον κόρφο τους και οι άνδρες στο μέτωπο, από τα ασβεστολιθικά πετρώματα της σπηλιάς. Αντίστοιχη πανήγυρη γίνεται και στην έξοδο του Αποστόλου Παύλου στο σπήλαιο της Κασσάνδρας.
Κειμενο: Χρήστος Μ. Καραστέργιος – Κύτταρο Ιερισσού