Το χτες…
Στον παραθαλάσσιο λόφο όπου σήμερα υψώνεται ο πύργος της Νέας Φώκαιας, υπολογίζεται ότι γύρω στο 5000 π.Χ. υπήρχε αξιόλογος προϊστορικός οικισμός ο οποίος μέσα από διαδοχικές καταστροφές και αναγεννήσεις έζησε περίπου 3000 χρόνια. Με σημαντικότερες φάσεις του την νεολιθική και την εποχή του χαλκού, δε γνωρίζουμε ακριβώς πότε εγκαταλείφθηκε οριστικά αλλά φαίνεται ότι γύρω στο 1000 π.Χ. δεν υπήρχε πλέον. Τότε ο λόφος ήταν πολύ μεγαλύτερος προς την πλευρά της ακτής και η στάθμη της θάλασσας χαμηλότερη κατά 10 μ. τουλάχιστον, με αποτέλεσμα η ακτογραμμή να βρίσκεται πολύ πιο μέσα από τη σημερινή.
Στοιχεία για τη συγκεκριμένη θέση από την αρχαιότητα και τη βυζαντινή περίοδο δεν έχουν διαπιστωθεί μέχρι το 15ο αιώνα., αν και το αγίασμα του Αγίου Παύλου ΝΔ του λόφου, αρχαίο ταφικό κτίσμα, πιστοποιεί ότι η περιοχή δεν ήταν ακατοίκητη.
Οι πρώτες γραπτές πληροφορίες προέρχονται από ένα πρόσταγμα του 1407 του Ιωάννη Ζ’ Παλαιολόγου σύμφωνα με το οποίο ένα μεγάλο μέρος των κρατικών εισοδημάτων της Κασσανδρείας παραχωρείται σε πέντε αγιορείτικες μονές, μία από τις οποίες ήταν και η νεοσύστατη μονή του Αγίου Παύλου. Με αυτό το επίσημο έγγραφο φαίνεται ότι ξεκίνησαν τα δικαιώματα της μονής στη περιοχή, όπου βρίσκεται σήμερα το μετόχι.
Κατά την τουρκοκρατία, η μονή διατήρησε την κυριότητα του μετοχίου.
Στην επανάσταση του 1821, ο Εμμανουήλ Παπάς χρησιμοποίησε τον πύργο ως στρατηγείο.
Μετά την επανάσταση, το μετόχι οργανώθηκε κτιριακά και πήρε τη μορφή ενός συγκροτήματος κτισμάτων γύρω από τον πύργο και το ναό των Αγίων Αποστόλων. Το 1923 παραχωρήθηκε στους πρόσφυγες, οι οποίοι συγκρότησαν το σημερινό οικισμό της Νέας Φώκαιας. Οι νέοι κάτοικοι χρησιμοποίησαν τα κτίσματα του μετοχίου τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους, ενώ λίγα χρόνια αργότερα τα κτίρια κατεδαφίστηκαν για να χρησιμοποιηθεί το υλικό τους σε νέα κτίσματα του οικισμού.
…το σήμερα…
Τα κτίσματα που, όπως αναφέρθηκε, χρησιμοποίησαν οι κάτοικοι μετά το 1923, διατηρούνταν μέχρι τη δεκαετία του ’30 ενώ μετά την κατεδάφιση των περισσοτέρων άρχισε η βαθμιαία φθορά των υπολοίπων.
Από τα τέσσερα κτίσματα του μετοχίου που σώζονται, μόνο τα δύο έχουν σήμερα κάποια χρήση. Η εκκλησία των Αγίων Αποστόλων που λειτουργεί περιστασιακά και τμήμα της ανατολικής πτέρυγας που χρησιμοποιήθηκε ως σχολείο από τους πρόσφυγες, γνωστό σήμερα ως «Παλιό Σχολείο». Μετά την αποκατάστασή του το 1992, έγινε ανεπιτυχής προσπάθεια να λειτουργήσει ως πολιτιστικός χώρος.
Τα υπόλοιπα δύο, ο πύργος και τα κολληγόσπιτα, οι κατοικίες δηλαδή αυτών που δούλευαν για το μετόχι, περιμένουν υπομονετικά, αντέχοντας οριακά πλέον στη φθορά του χρόνου, κάποια σωστική επέμβαση.
———————————————————————————————————-
*Το άρθρο βασίζεται στην αδημοσίευτη μελέτη του Φώτιου Καραγιώργου, Το μετόχι της μονής Αγίου Παύλου στη Νέα Φώκαια Χαλκιδικής. Προστασία και Ανάδειξη, Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τμήματος Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ. «Προστασία, συντήρηση και αποκατάσταση μνημείων πολιτισμού», Θεσσαλονίκη, 2010, υπό την επίβλεψη της καθηγήτριας Κ.Παλυβού.
———————————————————————————————————-
Σε οποιαδήποτε αναδημοσίευση θα πρέπει να αναφέρεται η πηγή με ενεργό link και το όνομα του μελετητή.